Aandacht voor alcoholgebruik in het Lokaal Preventieakkoord: waarom juist wél doen?

Veel gemeenten zijn bezig met het opstellen van een Lokaal Preventieakkoord. Een mooi initiatief waarin concrete plannen ter bevordering van het welzijn en de gezondheid van inwoners worden opgenomen. Alcoholgebruik heeft tot op heden vaak nog geen (prominente) plek in veel lokale preventieakkoorden. En dat terwijl juist gemeenten wat dit thema betreft een rol kunnen vervullen die het verschil kan maken.

In 2020 dronk 6,9% van de volwassen Nederlanders overmatigHet drinken van meer dan 21 glazen per week (mannen) of meer dan 14 glazen per week (vrouwen) en 7,7 % zwaarHet drinken van minstens één keer per week ten minste 4 (vrouwen) of 6 (mannen) glazen alcohol op één dag. Zowel jongeren als senioren vormen een risicogroep als het gaat om problematisch alcoholgebruikHet drinkpatroon dat leidt tot lichamelijke klachten en/of psychische of sociale problemen en dat verhindert dat bestaande problemen adequaat worden aangepakt. De geconsumeerde hoeveelheid alcohol is niet leidend voor de diagnose. Het belang van vroegsignalering is groot; hoe eerder een (beginnend) probleem wordt gesignaleerd, hoe groter de kans op herstel. Het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek (SVA) is opgericht vanuit het Nationaal Preventieakkoord en zet zich ervoor in om problematisch alcoholgebruik terug te dringen, door ervoor te zorgen dat mensen met een (beginnend) alcoholprobleem sneller effectieve ondersteuning krijgen. Op deze pagina zijn een aantal concrete aanbevelingen opgenomen voor gemeenten welke zij op kunnen nemen in hun lokaal preventieakkoord. Deze lijst is samengesteld door de partners van het SVA, welke verschillende doelgroepen vertegenwoordigen. De aanbevelingen komen voort uit best practices in het werkveld en zijn per doelgroep gegroepeerd.

Jeugd

Aanbeveling 1: Neem in lokale sportakkoorden op dat sportverenigingen invulling dienen te geven aan 1) het terugdringen van bovenmatig alcoholgebruik en 2) het voorkomen dat jeugd in aanraking komt met alcohol. Dit kan bijvoorbeeld door:

• Alle personen die in de sportkantine achter de bar staan de e-learning verantwoord alcohol verstrekken te laten volgen. Zie Voor Elkaar | Sport.
• Sportverenigingen te laten verklaren geen alcohol te schenken aan volwassenen tijdens trainingen en wedstrijden van jeugdteams.

Aanbeveling 2: Breng in de contacten die de GGD en andere instanties (bijvoorbeeld Verslavingskunde Nederland) met de gemeente hebben, de Handreiking vroegsignalering alcoholgebruik bij jongeren en bijbehorende werkkaarten onder de aandacht. Gemeenten kunnen dit opnemen in hun beleid, zodat professionals die werken met jongeren dit gaan gebruiken.

Aanbeveling 3: Neem de locaties van alcoholverkoop onder de loep. Onderzoek of verkoop van alcohol in gebieden rondom scholen kan worden voorkomen en zorg voor een betere regulering van de supermarkten (onder meer in het naleven van de leeftijdsgrens).

Aanbeveling 4: Influencers kunnen in de wijk ingezet worden om laagdrempelig om alcoholgebruik bespreekbaar te maken met jongeren. Hierbij hoeft het nog niet direct over de gevolgen van alcoholgebruik te gaan. De eerste stap is dat het onderwerp veilig op tafel kan komen.

Aanbeveling 5: Onderzoek de mogelijkheden van het informatie-instrument Lokaal samenwerken aan preventie van problemen met verslaving ontwikkeld door Verslavingskunde Nederland. Het instrument kan interactief worden besproken met vertegenwoordigers van de afdeling verslavingspreventie van de Instelling voor Verslavingszorg in de regio.

Zwangeren

Aanbeveling 1: Neem vroegsignalering in de zwangerschap op in het lokaal preventieakkoord. Evenals de vervolgacties om de (ongeboren ) baby te beschermen.

• Het Prenatale Huisbezoek JGZ voor kwetsbare zwangeren kan hierin een grote rol spelen.
• Mogelijk kan er een link gelegd worden tussen de sociale wijkteams en de kraamzorg. De kraamzorg ziet en hoort wellicht meer dan in de anamnese door het wijkteam.
• Er moet voorlichting gegeven worden over leefstijl, inclusief roken, voeding, alcohol en stress in de eerste 1000 dagen. Daarnaast moet er ingezet worden op effectieve interventies.

Aanbeveling 2: De huisarts dient actiever te signaleren bij een kinderwens. Betrokkenheid van de lokale huisarts is noodzakelijk bij lokale preventieakkoorden.

Aanbeveling 3: Kijk wat de mogelijkheden zijn voor het overbrengen van preventie-boodschappen. Er kunnen bijvoorbeeld via de gemeentelijke ophaaldiensten stickers op glascontainers worden geplakt met een duidelijke boodschap: “Een (a.s.) zwangere drinkt geen alcoholhoudende dranken.”

Aanbeveling 4: Zorg voor een betere samenwerking en uitwisseling tussen de GGZ en verslavingszorg. Kinderen van ouders met een verslaving lopen een groter risico op verslaving. Daarnaast kunnen personen met een verslaving die een kinderwens hebben hier ondervangen worden en gewezen worden op de risico’s.

Aanbeveling 5: Zorg voor afstemming over gevalideerde signaleringsinstrumenten tussen verloskundigen, wijkteams en JGZ. Ga na hoe deze groepen hier onderling over communiceren en hoe de gemeente dit kan faciliteren.

Tweedelijnszorg

Aanbeveling: Besteed aandacht aan ketenzorg en -preventie. Een mooi voorbeeld:

• Het alcoholproject van de Maag Darm Lever-afdeling van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ‘s Hertogenbosch. Er wordt multidisciplinair overlegd, ook met partijen uit de eerstelijnszorg, zoals maatschappelijk werk. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis is tevens vertegenwoordigd in het lokale preventieakkoord in de regio Den Bosch.

Ouderen

Aanbeveling: IkPas kan benut worden als agendasettend instrument door campagnes op gemeente- en wijkniveau te initiëren. Dit is al succesvol gebleken in onder meer een aantal wijken in Nijmegen en Heumen.

Werkgevers/werknemers

Aanbeveling 1: Ondersteun (kleinere/lokale) bedrijven bij het bevorderen van een alcohol- (en drugsvrije) werkomgeving en attendeer ze op de hiervoor ontwikkelde materialen.

Aanbeveling 2: ‘Practice what you preach’; Ga als gemeente zelf aan de slag met het opstellen en uitrollen van een Alcohol-, Drugs- en Medicijnbeleid.

Aanbeveling 3: Ondersteun bedrijven die veel arbeidsmigranten in dienst hebben en voor deze arbeidsmigranten ook woningen faciliteren, met het opzetten van een preventie- en zorgketen die gericht is op veilig en gezond werken en wonen. 

Algemeen

Aanbeveling 1: Onderzoek wat er lokaal al beschikbaar is aan (preventieve) interventies en initiatieven. De nadruk dient te liggen op verbinding van reeds beschikbare (preventieve) interventies en initiatieven, niet op het opzetten van nieuwe interventies. De eerste prioriteit dient daarom te liggen op het zoeken van samenwerking met verschillende ketenpartners.

Aanbeveling 2: Neem het gezamenlijke basispakket preventie mee in het lokale preventieakkoord. Dit is de minimale effectieve basis waar een gemeente op het vlak van preventie aan zou moeten doen. Gemeentes kunnen contact opnemen met hun lokale instelling voor verslavingszorg voor uitvoer van het preventie aanbod in de regio. 

Aanbeveling 3: Vanuit de VKN programmalijn preventie wordt er op dit moment gewerkt aan een digitale tool voor gemeenten om dit basispakket uit te rollen. Deze online tool kan opgenomen worden in lokale akkoorden en is naar verwachting later dit jaar (2021) beschikbaar. Houd hiervoor de website van het SVA in de gaten.

Aanbeveling 4: Kijk op Alcohol | Loketgezondleven.nl. Hier staan effectieve interventies die gemeentes kunnen opnemen in hun beleid om aan de slag te gaan met alcoholpreventie.